Kofi Annan tại một cuộc họp báo ở New York năm 2005. Ảnh: AFP.

Kofi Annan, ngày 18/8 qua đời ở tuổi 80. Ông giữ chức tổng thư ký Liên Hợp Quốc năm 1997 – 2006, đánh dấu lần đầu tiên một người châu Phi da màu đảm đương vị trí này. BBC gọi ông là “một trong những nhà ngoại giao nổi tiếng nhất” của lịch sử hiện đại.

Annan sinh ra vào tháng 4/1938 trong một gia đình khá giả bố là lãnh đạo địa phương tại Ghana, nơi khi đó vẫn nằm dưới sự cai trị của Anh. Hai ngày trước khi Annan bước sang tuổi 19, Ghana giành được độc lập và điều đó có tác động lớn đến cuộc đời ông sau này.

“Tôi khi đó là một chàng trai trẻ tin rằng chúng ta có thể tạo nên sự thay đổi, thậm chí là thay đổi mang tính cách mạng”, Annan kể tại Canada vào năm 2012.

Sau khi học đại học ở Ghana và Mỹ, năm 1962, ông nhận được công việc đầu tiên ở Liên Hợp Quốc là nhân viên phụ trách ngân sách cho Tổ chức Y tế Thế giới (WHO). Năm 1965, Annan kết hôn với người phụ nữ Nigeria có tên Titi Alakija. Họ có hai con nhưng ly hôn vào cuối những năm 1970. Ông tái hôn vào năm 1984 với Nane Lagergren, luật sư Thụy Điển tại LHQ và họ có một con gái.

Năm 1993, Annan thăng tiến đến vị trí phó tổng thư ký LHQ và là người đứng đầu lực lượng giữ gìn hòa bình. Ông nhanh chóng đối mặt với thách thức lớn. Năm 1994, 800.000 người Tutsi và người Hutu ôn hòa bị tàn sát trong 100 ngày tại Rwanda. Một năm sau, 8.000 người Hồi giáo bị lực lượng Serbia hành quyết tại Bosnia.

Annan và bộ phận của ông bị chỉ trích nặng nề với cáo buộc đã phớt lờ những thông tin cảnh báo. Annan sau đó thừa nhận thiếu sót, gọi những vụ trên là “ký ức đau đớn”.

Dù vậy, vào năm 1997, ở tuổi 59, Annan vẫn được chọn làm tổng thư ký LHQ. Sau 52 năm hoạt động, LHQ khi đó đang trên bờ vực phá sản.

Annan đã cải cách tổ chức, cắt giảm 1.000 việc làm trong số 6.000 vị trí tại trụ sở New York, đồng thời cố gắng thuyết phục các nước thành viên hành động để phản ứng trước nhiều bi kịch của thế giới. Ông cũng thúc giục được Mỹ trả khoản nợ tồn đọng của họ với LHQ.

Tổng thư ký chú ý đến việc tạo ra một tương lai tươi sáng với việc thiết lập Mục tiêu Thiên niên kỷ – một loạt các ưu tiên cần đạt được trước năm 2015, từ việc giảm một nửa tỷ lệ người rất nghèo cho đến ngăn chặn sự lây lan của HIV/AIDS.

Năm 2001, Annan và Liên Hợp Quốc được trao giải Nobel Hòa bình. Ông là tổng thư ký LHQ thứ hai được trao tặng giải thưởng này và được ca ngợi là người đã hồi sinh LHQ. Cùng năm đó, ông tái đắc cử nhiệm kỳ hai.

Kofi Annan (phải) nhận giải Nobel Hòa bin năm 2001. Ảnh: Nobelprize.

Tuy nhiên, sóng gió lại tiếp tục ập đến. Năm 2003, Mỹ – một trong những bên ủng hộ lớn nhất của Annan – tiến hành chiến tranh ở Iraq. Động thái này làm rạn rứt quan hệ giữa Annan và Mỹ. “Với quan điểm của chúng tôi, đây là hành động bất hợp pháp”, ông tuyên bố.

Năm 2004, ông vướng vào bê bối khi con trai duy nhất của mình, Kojo, bị phát hiện nhận tiền từ một công ty được thuê để theo dõi chương trình “Đổi dầu lấy thực phẩm”. Chương trình này được bắt đầu từ năm 1996 để bán lượng dầu hạn chế từ Iraq, nước hứng chịu nhiều lệnh trừng phạt quốc tế, nhằm đổi lấy nhu yếu phẩm nhân đạo. Kết quả cuộc điều tra cho thấy ông đã không lạm dụng quyền lực để làm lợi cho con mình, tuy nhiên, ông có sai sót trong quá trình giám sát chương trình.

Các chính trị gia Mỹ kêu gọi Annan từ chức. Câu trả lời của ông là: Không đời nào.

Dù vậy, 18 tháng sau, Annan từ chức ở tuổi 70 vào tháng 12/2006. Một năm sau, ông thành lập quỹ Kofi Annan, thúc đẩy sự phát triển bền vững toàn cầu, an ninh và hòa bình. Ông cũng trở thành thành viên của The Elders, nhóm các lãnh đạo toàn cầu làm việc vì vấn đề nhân quyền do Nelson Mandela sáng lập. Ông sau đó giữ chức chủ tịch của tổ chức này năm 2013.

Năm 2012, Annan được Liên Hợp Quốc và Liên đoàn Arab bổ nhiệm làm Đại diện chung đặc biệt về vấn đề Syria khi họ tìm cách chấm dứt chiến tranh ở đây. Ông cũng liên tục bày tỏ quan điểm về các vấn đề nóng như biến đổi khí hậu.

“Tôi nhận ra rằng nghỉ hưu là công việc rất vất vả”, Annan nói đùa vào dịp sinh nhật lần thứ 80 hồi tháng 4.

“Liên Hợp Quốc có thể được cải thiện, tổ chức này không hoàn hảo nhưng chúng ta cần nó”, ông nói. “Tôi là một người lạc quan bướng bỉnh, tôi sinh ra đã lạc quan và vẫn sẽ luôn là người lạc quan”.